Vua đàn nguyệt

Biết tiếng của ông đã lâu nhưng giờ, tôi mới mạnh dạn tới gặp ông, người được mệnh danh là “vua đàn nguyệt” - Bá Phổ. Sau một hồi chuyện trò và hàn huyên về công việc mà ông đang làm cho - “thành lập Nhạc đường”, ông cứ dặn đi dặn lại: “Nhớ đừng viết bài khoe về thành tích của tôi khiến gì. Điều mà tôi mong muốn, những bạn hãy viết để làm cho sao gợi mở trong mỗi người các nghĩ suy về âm nhạc truyền thống của dân tộc”.

Ông nói vậy, nhưng với một điều, tôi thấy không thể không nhắc đến lúc nói về Vũ Bá Phổ. Ông chính là người đã cải tiến cây đàn T’rưng nguyên thủy với 5 nốt của người Tây Nguyên thành cây đàn T’rưng 12 nốt như bây giờ. Để làm được điều đó, Bá Phổ đã mất tới 7 năm, mày mò, nghiên cứu. Cây đàn T’rưng ban đầu chỉ chơi được những bản nhạc Tây Nguyên truyền thống cây đàn T’rưng 12 nốt.

Nhưng Bá Phổ lại nghĩ rằng: Đất nước ta có tới 54 dân tộc anh em, mỗi dân tộc đều mang bản sắc riêng, đều sở hữu những nhạc cụ đặc thù riêng. Nhưng rất nhiều người trong chúng ta mới chỉ biết tới các nhạc cụ của dân tộc Kinh mà chưa ưa chuộng thỏa đáng đến những nhạc cụ dân tộc anh em. Vì thế, ông đã mò mẫm để làm cho bằng được cây đàn T’rưng có thể chơi theo phong cách hiện đại.

Ông nói: “Thanh phát ra từ bên ngoài, nhưng âm thì định tự lòng người”, tôi hiểu  ngụ ý của ông muốn nhắc tới những suy nghĩ, thái độ của con người đối với nhạc cụ dân tộc. Có yêu nó, có thực sự muốn sở hữu nó mới thấy hết được cái hay, mẫu đẹp trong từng âm thanh luyến láy. Trống đồng là nhạc cụ mà ai cũng biết, nhưng mấy ai đã đích thực được chính tai nghe âm sắc của trống đồng trầm hùng như hồn núi sông vọng về.

Trong khi đó,  kỹ thuật gõ trống đồng bây giờ đôi khi không được chuẩn xác, làm cho cho phần lớn người không thu nạp được những giá trị thật của dòng nhạc cụ này. Ông đã gõ cho tôi nghe một đoạn trên chiếc trống đồng được trưng bày. Quả thực, ấy là cảm xúc rất mãnh liệt.

Ngồi nhắc chuyện mang tôi, ông say sưa đề cập về nhạc cụ truyền thống và các âm thanh độc đáo của nó. Ông bảo rằng âm nhạc là sản phẩm của ý thức phải chẳng mang “sách đỏ” hay một tấm biển báo nào cảnh báo về nguy cơ biến mất của một chiếc hình âm nhạc truyền thống hay một nhạc cụ truyền thống, nhưng rõ ràng sự mai một dần của âm nhạc truyền thống là điều ai cũng có thể cảm nhận được.

Sợ rằng âm nhạc truyền thống ngày càng bị lấn át, bị mai một đi bởi các dòng mới, Bá Phổ ra đời một Nhạc đường như là một phương pháp mới, sáng tạo mới trong công việc bảo tàng và phát huy âm nhạc truyền thống.

Phương thức “3 trong 1”

Ông đã có thời kì dài gắn bó với các nhạc cụ truyền thống lúc còn là diễn viên chơi đàn nguyệt trong Nhà hát ca múa nhạc nhẹ Trung ương. Bá Phổ thường dành thời kì rỗi trong mỗi chuyến đi biểu diễn chọn đến những nghệ nhân để học hỏi về phương pháp chơi đàn và sưu tầm những dòng nhạc cụ. Ông quyết định dành căn nhà thứ 2 của mình để làm thành ngôi nhà âm nhạc mà ở đó ông sẽ trưng bày những nhạc cụ và diễn thuyết về những nhạc cụ đó. Ông gọi ý tưởng của mình là Nhạc đường.

Không phải vì tiền, cũng không phải vì oai, cũng chẳng cần vì danh lúc bỏ ra tới gần 2 tỷ đồng cho công việc này. Ông cứ nghĩ đơn thuần rằng lúc sở hữu những bảo tàng, người ta có thể biết được nhạc cụ nhưng lại không thể biết được âm thanh của nó. Qua các công trình của những nhà nghiên cứu âm nhạc thì người xem mới có thể hiểu được ý nghĩa, nguồn gốc của nhạc cụ nhưng lại không được nghe, được nhìn thấy bằng mắt thường.

Còn qua những viện tư liệu thì người xem chỉ có thể nghe thấy. Hầu hết, những bí quyết này đều đơn độc, đứng một mình, người nghe sẽ không thể tưởng tượng được hết dòng hay, dòng đẹp của từng nhạc cụ. Mà khi không thấy được mẫu hay của nó, thì sẽ không thể yêu nó, mà không yêu nó thì họ có đánh mất nó cũng không thấy tiếc.

Nhà nghiên cứu Vũ Bá Phổ muốn có một Nhạc đường theo phương thức tổng hợp “3 trong 1” âu cũng là vì lẽ đó.  Đã ở vào độ tuổi xưa nay hiếm, Bá Phổ cũng là con người “3 trong 1” tại nhạc đường của mình. Vừa là một người sưu tầm, một người diễn thuyết về lịch sử của nhạc cụ, đồng thời cũng là một diễn viên chơi nhạc cụ.

Ông hy vọng cách làm này của mình sẽ làm cho du khách tham quan tận hưởng được phần hồn, phần sắc đẹp trong từng nhạc cụ. Số nhạc cụ Bá Phổ mang thể chơi được đúng phong cách, đúng tinh thần đã lên đến hàng trăm.

Căn nhà của ông nằm khiếm tốn trong khu phố Mai Dịch, người ta đi qua lại mà mấy ai biết được trong ngôi nhà này lại với một bảo tàng, một nhạc đường và một con người luôn trăn trở, vẫn đang tiếp tục các công việc lặng thầm của mình để giới thiệu những sản phẩm tinh thần-nhạc cụ của những dân tộc anh em trên tổ quốc ta đến công chúng.